Het feminisme van de onderdrukte vrouw in Science Fiction

Na het zien van Wonder Woman vroeg ik me plots iets af. Waar zijn de powervrouwen in Science Fiction? En vooral: wat maakt een boek feministisch? Is The Handmaid’s Tale, waarin de vrouw enkel als broedmachine dient, het toppunt van feminisme door het aantonen van genderongelijkheid? Of toont het juist de onmacht van de vrouw? 

The Handmaid's Tale - Margaret Atwood

De onderdrukte vrouw

The Handmaid’s Tale is het voorbeeld bij uitstek als men spreekt over feministische Science Fiction. Margaret Atwood schetst een toekomst waarin vrouwen het onderspit delven. Een handmaid zoals Offred heeft maar één taak: de voortplanting van het menselijk ras. In deze fictieve maatschappij ben je als vrouw alleen nuttig als je vruchtbaar bent (en dat is nog maar een klein percentage van de vrouwelijke bevolking). Als ‘dank’ wordt je ingezet als menselijke broedmachine. Een afstotelijke, maar tegelijkertijd intrigerende toekomstvisie die je doet nadenken over de voorplanting, vruchtbaarheid en de zin van het leven. Maar vooral ook over het verschil tussen man en vrouw.

Young adult boeken als Eve en The Jewel lijken geïnspireerd door de feministische klassieker van Margaret Atwood. Beide boeken gaan uit van een samenleving waar vrouwen enkel ten dienste staan van de man en voortplanting. Ook hier lijken de vrouwelijke personages van al hun rechtten ontdaan. Ze zijn overgeleverd aan de grillen van een man. Hetzelfde geldt voor Only Ever Yours, al doet Louise O’Neill er nog een schepje bovenop. De dames in kwestie worden gekweekt in een laboratorium en moeten concurreren met elkaar voor de hand van een man. Aanders lopen ze het risico om tot concubine bestempeld te worden.

In deze boeken wordt de vrouw onderdrukt door het andere geslacht, maar toch worden dergelijke verhalen als feministisch bestempeld. Is dat omdat het de huidige situatie uitvergroot? Ons aan het denken zet over gendergelijkheid? En laat zien tot wat onderdrukking in staat kan zijn?

Only Ever Yours

Vrouwen aan de macht

Natuurlijk is er ook een tegen trend: boeken waarin vrouwen aan de macht staan. Waaronder het onlangs verschenen Who Runs the World? van Virginia Bergin. In dit boek zijn bijna alle mannen uitgeroeid door een virus en zijn vrouwen hen letterlijk en figuurlijk de baas. Zelf heb ik dit boek nog niet kunnen lezen, maar volgens Sasha is dit boek eerder seksistisch te noemen, doordat het vrouwelijk geslacht zich boven de mannen plaatst.

Een soortgelijk verhaal vinden we in The Only Boy. In Section One, waar Mary al haar hele leven woont, is elk bewijs – elke foto – van het bestaan van mannen uit de schoolboeken verwijderd. Wanneer Mary ontdekt dat haar beste vriendin Taylor eigenlijk een man is, krijgt ze de schrik van haar leven.

In The Power van Naomi Alderman daarentegen is het percentage man-vrouw op de wereld nog ongeveer gelijk aan het nu, maar hebben vrouwen opeens telekinetische krachten. Ze zijn mannen nu letterlijk en figuurlijk de baas en kunnen hen doden met één knip in de vingers. Is dit machtsvertoon te rijmen met het feminisme? Ik denk persoonlijk van niet: feminisme gaat mijns inziens over gelijkheid tussen man en vrouw.

Wat denk jij: moeten we feminisme eerder zoeken bij personages als Katniss of Tris, die hun mannetje weten staan in een post-apocalyptische wereld? Of is de onderdrukking van de vrouw – als uitvergroting van de huidige samenleving – de beste manier om genderongelijkheid aan te kaarten? Of is feminisme juist dat ene verhaal waarin de vrouwen aan de macht zijn?

Divergent - Veronica Roth

13 reacties

  • Jacoline

    6 juli 2017 at 07:27

    Ik denk dat alle drie de versies aan het denken kunnen zetten, maar ik denk wel dat het heel sterk van de uitwerking afhankelijk is (en ook wel van de persoon die het leest en hoe deze op het boek reageert) of het boek feministisch is. Ik denk ook dat met name de variant waar vrouwen aan de macht zijn, het lastigste kunnen zijn, omdat ze inderdaad precies het tegenovergestelde uitdragen en misschien zonder bij de lezer echt de problematiek waar het om gaat naar voren te brengen, maar omdat ik zelf eigenlijk deze variant nog nooit gezien heb vind ik het wat lastig om daar echt iets over te kunnen zeggen.

    Reageer

  • Kelly

    6 juli 2017 at 08:01

    Er zou ruimte moeten zijn voor alle soorten verhalen, denk ik, zolang ze maar goed uitgevoerd worden. “The Handmaid’s Tale” was in principe ook een reactie op wat Atwood had gezien met wat er in het middenoosten gebeurde toen de revolutie daar kwam in de jaren zeventig. En in het boek heeft het hoofdpersonage veel diepte, en een intern gevoelsleven dat heel scherp/intens/goed geschreven is. Zelfs wanneer ze zwakte toont en dingen laat gebeuren. Het is begrijpelijk, en het is een geweldig personage.

    Daar zit hem eigenlijk de crux, denk ik. Zelfs al is de samenleving die je in je boek schetst sexistisch, dan moeten de personages nog steeds rond zijn, en krachtig, en een persoonlijkheid hebben, en niet willoos in dienst staan van het plot.

    Dat gezegd hebbende, geniet ik ook van meiden die kont schoppen, pragmatisch zijn, en het verhaal kunnen dragen. 😉 Ik ben toevallig nu net bezig in de Lunar Chronicles – ook scifi, technisch gezien – en daar zijn het de meiden die het plot voortstuwen. Erg fijn!

    Reageer

    • Marcia

      6 juli 2017 at 14:19

      De Lunar Chronicles staat nog op mijn lijstje om te lezen, maar ik houd wel van stoere chicks haha! Bedankt voor je uitgebreide reactie 🙂

      Reageer

  • Kiki (De Bookgeek)

    6 juli 2017 at 08:29

    De boeken waar vrouwen alle macht hebben geven eigenlijk het tegenovergestelde beeld van feminisme, waardoor sommige mensen verkeerd begrijpen wat feminisme is (ook komt het door het woord ‘feminisme’ zelf en denken ze dat feministen vóór vrouwen aan de macht zijn en juist dat de mannen ‘minderwaardig’ zijn, wat helemaal niet zo is). Ik denk dat dit soort boeken erg seksistisch zijn, omdat er alsnog één sekse wordt onderdrukt en ik snap wel waarom ze feministisch worden genoemd, maar eigenlijk is dat niet zo. Het beste voor feministische boeken is denk ik om ze over de gelijkheid tussen de man en de vrouw te laten gaan om te laten zien dat een samenleving als die mogelijk is.

    Reageer

    • Marcia

      6 juli 2017 at 14:20

      Ik denk inderdaad ook dat ‘vrouwen aan de macht’ de verkeerde vorm van feminisme is en inderdaad eerder seksistisch is. Dat gezegd hebbende, ben ik alsnog wel benieuwd naar Who Runs the World? en The Power.

      Reageer

  • Ogma

    6 juli 2017 at 12:28

    Goed artikel Marcia! Ik vind dat als een verhaal aanzet tot denken over de positie van vrouwen(recht) en hoe jij daar zelf in wilt staan dat een boek al veel heeft bereikt.

    Reageer

    • Marcia

      6 juli 2017 at 14:23

      Uiteindelijk zetten al deze boeken de lezers aan het denken en dat is natuurlijk al een begin 🙂

      Reageer

  • Roosje

    6 juli 2017 at 13:45

    Feminisme staat voor de strijd om mannen en vrouwen dezelfde rechten te geven. Maar feministische literatuur gaat denk ik ook over het in twijfel trekken van bestaande conventies door ze naar het extreme te trekken. Dan pas worden patronen in het dagelijks leven herkenbaar. Waarom is het zo absurd om in een boek waar alles mogelijk is, een boek te schrijven waar vrouwen aan de macht zijn?
    Kinderen van moeder aarde van Thea Beckman heeft mij toen ik jong was erg aan het denken gezet. Die zou ik erg aan willen raden.

    Reageer

    • Marcia

      6 juli 2017 at 14:24

      Die heb ik vroeger ook gelezen en staat hoog op mijn lijstje om te herlezen! Absurd vind ik het niet dat er geschreven wordt over vrouwen aan de macht – ik vind dat ook erg tof om te lezen – maar ik vraag me gewoon af of dat de beste manier is om te strijden voor gendergelijkheid. Ik ben hierin neutraal, maar wil er gewoon eens over nadenken!

      Reageer

  • Annemieke

    6 juli 2017 at 19:42

    Wat anderen al hebben gezegd, de uitwerking is heel belangrijk. Ik moet eerlijk zeggen dat ik soms moeite heb met boeken waarin de genderongelijkheid extra wordt benadrukt. Die boeken zal ik wat sneller ontwijken. Ik zal me dan sneller ergeren. Persoonlijk ga ik dus liever voor boeken waar vrouwen een evenredige rol hebben tot mannen. Boeken waarbij vrouwen ook hoog in het vaandel staan. Helaas is dat soms nog ver te zoeken in adult fantasy. In young adult zie je dat wel al een heel stuk meer.

    Reageer

    • Marcia

      13 juli 2017 at 15:46

      Het lijkt inderdaad soms alsof Young Adult auteurs toch net een stukje vooruitstrevender durven te zijn!

      Reageer

  • Pingback: Dancing out of July 2017 – A Dance With Books

  • Pingback: Blogger Lovin #21 | Zwartraafje

Laat een reactie achter

Je mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd *

Oog op de Toekomst is een website vol verhalen over aliens, post-apocalyptische werelden, zombies, klimaatverandering en toekomstige werelden in crisis. Oftewel: een blog compleet in het teken van Science Fiction.

© Marcia van der Zwan